Marjolein de Zwart: ‘Een handboek Omgaan met verlies bestaat niet. Het is zoeken naar wat bij jou past.’

Enkele dagen na haar eerste verjaardag, op 2 oktober 2021, overleed Fleur het dochtertje van Jarno en Marjolein de Zwart aan een onverwachte hartstilstand. Het verdriet was immens maar al vrij snel nam moeder Marjolein (34) zich voor mooie herinneringen aan Fleur te bewaren. Ook inspireerden de vragen van Fleurs broertjes Max en Mike haar tot het maken van een kinderboek over verlies, verdriet en herinneringen. Ze kwam er namelijk achter dat er weinig kinderboeken waren die antwoord gaven op de directe vragen van kinderen over bijvoorbeeld begraven of cremeren.

in 2015 verloor zij ook al haar 23-jarige broer Freek na een verkeersongeval. Een gesprek met Marjolein wordt een verhaal over verdriet, verlies en gemis maar ook over veerkracht en doorgaan.  

Inmiddels hebben Jarno en Marjolein nog een kindje mogen verwelkomen: zoontje Jim en heeft het overlijden van Fleur een bijzondere plaats ingenomen in hun gezin.

Wat zijn de herinneringen aan Fleur die je koestert en troost bieden?

Al die eerste momenten die we met haar hebben mogen meemaken: Hoe ze voor het eerst van een ijsje genoot, de eerste woordjes die ze sprak, de dingen ook die we samen als gezin hebben gedaan.  De zomervakantie in Noordwijk enkele maanden voor haar dood staat in mijn geheugen gegrift.
Fleur was een heel opgewekt kind. Haar twee oudere broers, Max en Mike, vonden het leuk om met haar te spelen. Dan rolden ze een bal naar haar of gaven ze haar een knuffelbeest. Na twee zoons verwachtte ik weer een jongen te krijgen maar het bleek een meisje. Fleur was echt een cadeautje in ons mannengezin, ze bracht ons in balans. Ze zorgde voor een lach op het gezicht van haar broers en haar papa.
Elke dag ben ik dankbaar voor de kracht die Fleur mij nog altijd geeft. Het is wennen dat ze er niet meer is maar ik voel dat ik nog met haar in verbinding sta. 

Warme herinnering aan het afscheid van Fleur

Vanuit het ziekenhuis bracht de afscheidsverzorger Fleur naar huis, waar wij en onze naasten afscheid van haar konden nemen. In mijn vorige baan als verpleegkundige had ik kennisgemaakt met thanatopraxie, een lichte vorm van balsemen. Ik kan het iedereen aanraden hiervoor te kiezen. Fleurs lichaam bleef er mooi en natuurlijk uitzien en voelde niet koud. Max en Mike konden haar soepele handjes vastpakken wat het afscheid warm, intiem en liefdevol maakte. Op onze oprit richtten we een gedenktafel in met lichtjes en een gedenkboom. Hieraan konden mensen briefjes hangen waarop ze iets geschreven hadden voor ons of voor Fleur. Dit heeft ons later veel steun gegeven bij het teruglezen. In besloten kring hebben we afscheid genomen. Klein en intiem, en dat voelde heel fijn.

Impact op broertjes Max en Mike 

De impact van zo’n verlies is op kinderen groter dan mensen in de gaten hebben. Praten over de dood is met volwassenen al lastig, laat staan met kinderen.

Natuurlijk zaten Max en Mike na het overlijden van hun zusje met veel vragen. Ze waren verbaasd dat ze zoveel kaartjes van mensen kregen: Ze waren toch niet jarig? En al die mensen in huis, de uitvaartverzorgers, het maakte allemaal veel indruk. Als kinderen verdriet zien bij hun ouders willen ze vaak die pijn wegnemen en voor hun ouders zorgen. Kinderen durven dan niet bespreekbaar te maken wat ze zelf voelen, want ‘papa en mama zijn al zo verdrietig’. 
Soms wist ik niet zo goed hoe ik iets in kindertaal moest uitleggen, bijvoorbeeld toen zij vroegen wat cremeren was. Ik kocht prentenboeken over dood en verlies, maar daarin stond niets over cremeren. 

Max (8) en Mike (6) zijn nu heel open over Fleur. Een tijd geleden stonden we bij de viskraam, samen met hun babybroertje Jim die bijna een jaar na Fleurs overlijden werd geboren. De visboer grapte dat het vast een gezellige boel was, met al die jongens. Mike zei toen: ‘Oh, maar we hebben ook nog een zusje!’ Toen de visboer vroeg waar zij dan was, antwoordde hij heel eerlijk dat zij dood is. Dat was even ongemakkelijk voor die meneer maar ik vind het mooi dat mijn zoons er niet omheen draaien.

De totstandkoming van het boek ‘Nu ga ik dag zeggen’

Ik besprak het ontbreken van geschikt materiaal om het overlijden van Fleur met Max en Mike te kunnen verwerken met mijn vriendin en buurvrouw Désirée de Cock. Al een week na Fleurs overlijden ontstond het idee samen een kinderboek te maken over verlies. Niet alleen voor mijn kinderen, maar ook om anderen te helpen. Désirée heeft onmiskenbaar talent voor tekenen en schrijven. Op Fleurs bidprentje verscheen later ook een prachtige tekening van haar hand.

De basis van het prentenverhaal had zij al snel op papier. Daarna zijn we samen dingen gaan herschrijven en finetunen.
Onze brainstorms over het boek gingen gepaard met veel thee, tranen en ook een lach. Maar het was voor mij fijn een missie te hebben. We keken naar wat we misten in de boeken die er al waren over dit onderwerp en wat we belangrijk vonden dat terug moest komen in ons boek. We bedachten het verhaal van de familie Vos die te maken kreeg met het verlies van vosje Lenny. Familie Vos krijgt te maken met verlies en rouw. In woorden en tekeningen wordt de lezer meegenomen in de beleefwereld van de vosjes Sam en Bobbi in een periode van verlies. Er wordt stilgestaan bij de vragen, die de nieuwe situaties bij de vosjes oproepen. 

Sam vraagt zich ineens af: “Kan ik Lenny nooit meer een kusje geven?”
“Nee, echte kusjes geven kan niet meer, daarom hebben we iets speciaals bedacht,” zegt grote Vos,
“Wij gaan samen de mooiste en grootste bellenblaaskusjes naar Lenny sturen.”

We hebben bewust gekozen voor genderneutrale vossen zodat iedereen het verhaal aan zijn of haar eigen situatie kan aanpassen. Het prentenboek heeft een eerlijk maar mooi einde. Natuurlijk is er verlies en verdriet, maar uiteindelijk worden er mooie herinneringen gemaakt die je meeneemt in je verdere leven. De personages van de vosjes kwamen niet uit de lucht vallen. Voor Fleurs slaapkamer had Désirée al prachtige schilderijtjes van vossen gemaakt.

Ook kozen we bewust voor een invulgedeelte om kinderen de mogelijkheid te bieden het persoonlijk te maken en hun eigen mooie herinneringen op te schrijven. Het maken van dit boek hielp me bij de verwerking. Het gaf mij zingeving en een doel. Het prentenboek wordt afgesloten met mijn persoonlijke ervaringen. We hopen dat het boek ondersteuning kan bieden in het rouwproces van kinderen en hun families, maar ook dat het leerkrachten, uitvaartverzorgers, ziekenhuispersoneel kan begeleiden in de zoektocht naar de juiste woorden bij een verlies.

Hoe kwam je aan die titel?

Daar zit een bijzonder verhaal aan. Tante Leanne vroeg na het verlies van Fleur aan Max en Mike : “Wat zou je nog aan Fleur willen vertellen?” Hierop zei Max: “Ik vind jou een lief zusje”, en Mike, hij was toen pas vier, antwoordde: “Heel mooi zusje, nu ga ik dag zeggen”.

Het getuigt van kracht dat je in staat was tot het maken van dit boek. Zijn er ook momenten waarop verdriet en gemis toch de overhand nemen?

Na het overlijden van Fleur ervoer ik het moeten doorgaan als moeilijk. Gevoelens van verdriet, onmacht en oneerlijkheid overheersten. Terwijl voor ons gezin het leven helemaal stilstond, ging het dagelijks leven om ons heen gewoon door. Geleidelijk pakten wij de dagelijkse routines weer op. Mijn overlevingsmechanisme is het voortdurend omzetten van verdriet in kracht.
Maar als ik op het schoolplein sta en ik zie een gezin aan komen wandelen met een vergelijkbare gezinssamenstelling dan het onze had kunnen zijn mét Fleur, dan breek ik ook vanbinnen. Gelukkig kunnen Jarno en ik deze momenten samen verwerken. Vaak is een knuffel dan al voldoende. We voelen elkaars verdriet aan en hoeven de pijnlijke situatie dan vaak niet eens uit te spreken.

Het komt nogal eens voor dat mensen niet weten hoe te reageren als ze geconfronteerd worden met diep menselijk leed van een ander. Welke ervaring heb jij daarin en heb je een advies?

Je merkt dat mensen betrokken zijn en soms niet weten wat ze tegen je moeten zeggen terwijl ze wel die behoefte voelen. Onze gedenktafel en de wensboom maakten dat wat gemakkelijker. Maar je hoeft ook niet meteen binnen twee dagen te reageren. Zelf stuur ik nu standaard pas na twee weken een kaartje omdat ik uit ervaring weet dan het dan veel beter binnenkomt bij de nabestaanden. In die eerste dagen lees je de kaarten wel maar word je totaal in beslag genomen door je eigen verdriet en alles wat geregeld moet worden.

Je hebt al eerder te maken gekregen met een groot verlies. Heeft deze ervaring je geholpen bij de verwerking van het overlijden van je kind?

In 2015 overleed mijn drieëntwintigjarige broer bij een motorongeluk. Ik keek naar wat ik nog voor mijn broer kon betekenen en heb me daarop gericht. Samen met mijn ouders, zijn vriendin, familie en zijn vrienden zorgde ik voor een groots afscheid. Zes weken na Freeks overlijden werd ik voor het eerst moeder. Ik leerde over het moederschap en tegelijkertijd moest ik een manier vinden om te leren leven met het overlijden van mijn broer. Ik werd een overlever. Zijn overlijden heeft mij zeker sterker gemaakt bij het verwerken van het overlijden van Fleur. Zo had ik al een keer meegemaakt hoe het voelde om de supermarkt binnen te stappen in het besef dat heel Stramproy met je meeleeft.

Hoe gaat het nu met jullie?

Ik heb geleerd dat ieder rouwproces verschillend is. Er is geen goed of fout, iedereen rouwt op zijn eigen manier. Daar is geen handboek voor, dus zoek naar wat bij jou past. Voor mij werkte het goed om bezig te zijn met het boek, maar tegelijk wel te blijven voelen. Want het verdriet om Fleur mag er zijn. Zij is onderdeel van ons leven en ik koester de mooie herinneringen.
Het boek geeft betekenis aan het overlijden van Fleur. Het is niet voor niets geweest. Fleur draagt bij aan het bespreekbaar maken van iets heel moeilijks en ‘leeft’ op die manier eeuwig door.

” Fleur is altijd bij mij. Ik heb het gevoel dat zij mij helpt mijn koers te bepalen, als een innerlijk kompas.”

Dat ik Fleur nooit meer een knuffel zal geven, blijft onwerkelijk en immens verdrietig. Maar ik kan oprecht zeggen dat ik gelukkig ben. Natuurlijk vraag ik me soms af waarom ons dit moest overkomen, maar ik heb ook geleerd van iedere dag te genieten. Voor mij geen verre vakanties of dure spullen die mij gelukkig maken. De liefde en steun van mijn gezin, familie en vrienden betekenen alles voor mij.

Vormt het schrijven van ‘Nu ga ik dag zeggen’ het startpunt van een schrijverscarrière of blijft het bij dit ene boek?

Ik heb geen plannen in die richting maar dat betekent niet dat ik het uitsluit. Ik blijf schrijven op Instagram om verlies bespreekbaar te maken. Om het boek zelf uit te kunnen geven en te verkopen ben ik zelfstandig ondernemer geworden en heb ik een webshop gerealiseerd met de naam: ‘van Mama’. In de webshop staan liefdevolle geboorte- en troostcadeaus waarin creativiteit, moederschap en liefde samenkomen.
Mijn verhaal en ervaringen met verlies ga ik delen als spreker tijdens lezingen. Ik volg op dit moment een programma bij sprekerscoach Hiske Kuilman om mijn verhaal op een mooie en inspirerende manier te kunnen vertellen. Een verhaal over verlies en verdriet, maar ook over veerkracht en doorgaan.

De kerstdagen komen eraan. Het is een tijd van bezinning, reflectie, familiebanden aanhalen en nieuwe voornemens maken voor het komende jaar. Heeft Kerstmis voor jou in die zin een aparte betekenis?

Na het overlijden van Freek was kerst niet meer hetzelfde en na Fleur al helemaal niet meer. Kerst kan ook verdrietig maken omdat het verlies benadrukt. Ons heeft het ertoe gebracht te proberen het positieve kerstgevoel iedere dag vast te houden, iedere dag te genieten van het leven en van een hechte familieband. Mijn advies is dan ook: geniet van elke dag en beperk dat speciale gevoel van saamhorigheid niet tot enkele kerstdagen. 

Meer informatie kunt u vinden op:
www.nugaikdagzeggen.nl of op Instagram: nugaikdagzeggen