Kunstenares Jarka Vranovsky: ‘Mijn visie blijft evolueren. Dynamiek en variabiliteit zijn mijn drijfkrachten!’

Jarka Haskova (62) is geboren in Banska Stiavnica in het voormalige Tsjecho-Slowakije. Op 9-jarige leeftijd verhuisde ze naar Weert. Na mavo en enkele jaren mbo koos ze voor de Academie voor Beeldende Kunsten in Maastricht waar zij de opleiding modevormgeving in 1990 afrondde. Handwerk is nog steeds haar passie. Hiermee geeft zij vorm aan de veelzijdigheid en flexibiliteit van haar gedachten. Ze ontwerpt en maakt mode- en woonaccessoires zoals sjaals, mutsen en Cats (handgemaakte unieke poezenknuffels). Daarnaast combineert ze mode en textiele vormgeving met fotografie en digital art.
Na haar studie aan de academie werkte ze zeven jaar als styliste en kostuumontwerpster bij de Slowaakse televisie en bracht in Bratislava een eigen modecollectie uit onder de naam Tajek. Hierbij waren de folkloristische klederdrachten uit diverse streken van Slowakije met hun prachtige kleuren, natuurlijke materialen, versieringen en borduurwerk haar inspiratiebron.
Terug in Nederland ging ze aan de slag bij modezaak VT Mode en deed daar onder andere de choreografie voor modeshows. Sinds 2018 is zij lid van het Kunstcentrum Weert en werkt daar vanuit haar multidisciplinaire visie en aanpak mee aan uiteenlopende projecten.

In deze cultuurspecial van Weert Magazine aandacht voor deze opmerkelijke Weerter kunstenares met roots in Slowakije.

Wat bracht jou naar Weert?

‘Een tante van mijn moeder woonde hier en dat maakte Weert tot een geliefde vakantiebestemming. Door de veranderde gezinssituatie besloten wij in 1969 om ons definitief in Weert te vestigen en hier een nieuwe toekomst op te bouwen. Als enige buitenlandse leerling kwam ik op de Agnesschool in de wijk Keent terecht. Het verschil met mijn leven in Slowakije was groot. Ik moest me de moeilijke Nederlandse taal eigen maken. Mijn jeugd had ik grotendeels doorgebracht in een klein dorpje op de boerderij van mijn grootouders. Zij hadden koeien, varkens, eenden en uitgestrekte landerijen met maisvelden, wijnvelden en fruitbomen. Als er geoogst moest worden, werden de werkzaamheden gezamenlijk opgepakt door mensen uit het dorp en daar hoorden ook de traditionele gebruiken bij. Ik heb daar hele fijne en emotionele herinneringen aan. Gelukkig had ik hier in Weert al snel enkele vriendinnetjes waardoor mijn ‘inburgeringsproces’ best soepel verliep.’

In 1948 grepen de communisten de macht in Tsjecho-Slowakije. Onder leiding van Alexander Dubček kwam in 1968 een groep hervormers aan het bewind met het doel een ‘communisme met een menselijk gezicht’ te realiseren. Dit werd de Praagse Lente genoemd. Troepen van het Warschaupact maakten een half jaar later een einde aan dit experiment.
In 1990 werden voor het eerst weer vrije verkiezingen gehouden. De communistische partij kreeg slechts 14% van de stemmen en Václav Havel, een Tsjechisch schrijver, dissident en politicus, werd tijdens de ‘Fluwelen Revolutie’ president.
De Slowaken eisten meer autonomie maar Havel stelde de Slowaken voor de keus: ofwel een sterke federatie, ofwel separatisme. Slowakije verklaarde zich op 17 juli 1992 soeverein, nam een eigen grondwet aan en op 1 januari 1993 volgde een vreedzame opdeling van
Tsjecho-Slowakije in Tsjechië en Slowakije.

Een bijzondere anekdote uit het leven van de jonge Jarka

‘Als achttienjarige zat ik op ballet bij Sylvia De Kleermaeker toen Jacquie Hoes daar binnenstapte. Zij zocht vier meisjes om als Marsupilami met Dennie Christian op te treden op het Schlagerfestival in Kerkrade. Een van hen was ik en dat werd een hele leuke tijd met optredens in onder andere TopPop, Op Volle Toeren en Duitse programma’s.’

Wat was bepalend voor jouw keuze voor modevorming aan de kunstacademie in Maastricht?

‘In Tsjecho-Slowakije werkte mijn moeder in de brei-industrie bij een toonaangevend internationaal opererend bedrijf. Zij leerde mij breien en haken. Als kind van een jaar of vijf mocht ik al model staan met truien en liep ik modeshows. In de fabriek mocht ik dan knoopjes en lintjes uitzoeken die ik verwerkte in mijn brei- en haakwerk. De voorliefde voor dat handwerk heb ik dus van mijn moeder.
Ook later in Weert verfijnde ik mijn technieken en werkwijzen.
Na het mbo in Roermond heb ik nog wat naaicursussen en een cursus modevaktekenen gevolgd en ging ik werken bij een fotograaf in Budel. Daar ontstond mijn interesse in de fotografie. Daarnaast maakte ik exclusieve kleding die ik verkocht aan winkeltjes in Roermond en Weert waar ik ook de etalages inrichtte.

De kunstzinnige uitingen in kledingontwerp en fotografie die op mijn pad kwamen prikkelden mij tot meer. Ik ging schilderlessen volgen bij Rick. Een vriendin van mij had zich aangemeld bij de kunstacademie en in een impulsieve reactie besloot ik dat ook maar te doen. Met schilderijen, fotografiewerk en zelfontworpen kleding meldde ik me doodnerveus in Maastricht en ik werd aangenomen. Mijn multidisciplinaire aanpak stond hen wel aan. Het beviel mij prima op de kunstacademie. Misschien leuk om te vermelden: Tijdens de eindpresentatie van mijn werk was Anniko van Santen, die nu Opsporing Verzocht presenteert, een van mijn modellen. Een van de andere modellen voor mijn modeshow had ik op het laatste moment geregeld. Het was een mannelijk model van een medestudent, overgekomen uit Parijs. Hij sloot perfect aan bij mijn vrouwelijke kleding. Nadat ik hem hiervoor benaderde ging hij meteen akkoord en was een groot succes op de catwalk. Overspoeld door ongeloof zag ik hem jaren later op TV als jurylid van ‘America’s Next Topmodel’. Hij bleek in Amerika een beroemde reality-tv-persoonlijkheid te zijn geworden, bekend als J. Alexander of Miss J.’

Altijd twijfel …

‘Ik werk heel intuïtief en kan geen kunstzinnige filosofische beschouwingen over mijn werk houden of het hoe en waarom verklaren. Op de kunstacademie had ik daar last van. Het deed iets met mijn zelfvertrouwen dat anderen de vaardigheid hadden uitvoerig over hun werk te spreken. Ik was daarvoor de taal ook onvoldoende machtig. Nog steeds heb ik er moeite mee mij ‘kunstenares’ te noemen. Waar ik supertrots op ben, en wat ook een boost aan mijn zelfvertrouwen gaf, was het feit dat Renier Vaessen na mijn deelname aan het Project ‘VerWEERT Hout’ van Stichting Kunstcentrum Weert, interesse toonde en werk van mij aankocht.’

Na de kunstacademie keerde je terug naar Slowakije. Waarom?

‘Ik nam twee maanden vakantie om vrienden en familie te bezoeken in Slowakije en besloot daar een open sollicitatiebrief te schrijven aan de Slowaakse nationale televisieomroep. Ik gaf aan dat ik van oorsprong Slowaakse was, in Nederland mijn opleiding had genoten en dat ik graag kleding voor de omroepsters zou willen ontwerpen. Het was begin jaren ’90 en ze waren bezig met een nieuw concept, er kwam een nieuw artcentrum en een nieuwe artdirector in Bratislava. Een in het westen kunstzinnig opgeleide vrouw met Slowaakse roots paste heel goed in hun plannen en ik werd aangenomen. Zelf dacht ik aan een baan voor enkele maanden, dan zou ik weer terugkeren naar mijn appartementje in de Vrakkerstraat in Weert. Echter, van het een kwam het ander. Ik hield me bezig met het kleden van omroepsters, presentatoren en beroemde mensen van televisie. Heel populair was toen de Slowaakse versie van ‘Rad van Fortuin’ waaraan ik meewerkte. Als kostuumontwerpster werkte ik mee aan soaps, films, kinderprogramma’s, gala’s en amusement- en modeprogramma’s waaronder ook een programma over mijn eigen werk. Achter de schermen ontmoette ik internationale sterren als Karel Gott, de immens populaire groep Boney M en de nog jonge George Clooney die in Bratislava was voor opnames voor Peacemaker. Het was echt een supertijd voor mij.
Vooral de 19e -eeuwse Slowaakse klederdracht inspireerde mij om in Bratislava een eigen collectie uit te brengen onder de naam Tajek, wat een oud Slowaaks woord is voor ‘daarheen’. Er volgden meerdere collecties die ik tentoonstelde in The Center For Folk Art in Bratislava.’

Toch weer terug naar Nederland?

‘Ik heb er zeven prachtige jaren gehad maar ik merkte dat ik voortdurend met de levens van anderen bezig was. Als stylist en kledingontwerper word je ook een vertrouwenspersoon en vraagbaak van al die modellen, acteurs en presentatoren waarmee je werkt. Ik voelde dat ik terug moest naar Nederland om weer dichter bij mezelf te blijven. Daar kwam bij dat onze huur werd opgezegd en het moeilijk was een geschikte nieuwe woning te vinden. Inmiddels had ik mijn man Rastio leren kennen. Hij behoorde tot de vriendenkring van een bekende Slowaakse presentatrice en wij ontmoetten elkaar op een feestje. Na vijf jaar samenwonen in Bratislava besloten wij om samen naar Nederland te gaan en te beginnen aan een nieuwe toekomst. Vooral Rastio moest daarvoor veel achterlaten in Slowakije. In Nederland waren de andere cultuur en taal aanvankelijk behoorlijke struikelblokken voor hem. Ik ben hem nog steeds dankbaar dat hij voor mij toch die stap heeft willen zetten. Gelukkig kreeg hij vrij snel een goede baan in zijn vakgebied. We kregen twee kinderen Samko (22) en Zoya (20) die mede dankzij mijn ontzettend lieve schoonmoeder tweetalig zijn opgevoed omdat ze jarenlang hun vakanties bij haar hebben doorgebracht. Regelmatig gaan we samen terug naar Slowakije.

‘Ik ben een doener en hou meer van beelden dan van woorden’

Ik ben een doener. Terug in Nederland solliciteerde ik bij VT Mode. Daar werk ik nog steeds met veel plezier als parttimer. Ik maak er onder andere fashion foto’s voor op de social media, organiseer soms modeshows en adviseer klanten bij hun keuzes om er zo modieus mogelijk uit te zien. Dat geeft me een fijn gevoel.

Voor CNC-International, het bedrijf van Armand Hoes, ontwikkel ik als colorist vier tot zes keer per jaar kleurcollecties. CNC levert nagelproducten aan klanten wereldwijd. Bij de ontwikkeling neem ik modetrends, color-forecasts en de vraag vanuit de klant mee. Bij Kaarsenmakerij Roy Coppen maak ik religieuze afbeeldingen in was voor paaskaarsen. Het is ambachtelijk werk en deze reliëfs worden verkocht in kerken in Nederland, België en Frankrijk. Het geeft mij heel veel voldoening dat ik op meerdere fronten bezig kan zijn met fashion, kleur en compositie. Daardoor heb ik soms te weinig tijd om aan mijn eigen werk toe te komen.’

Jouw creatieve genen, heb je die aan je kinderen doorgegeven?

‘Dat kun je wel stellen ja. Zoya heeft drie jaar een acteursopleiding gevolgd, deed audities in Amsterdam en geeft bij het Rick dansles aan kinderen van de musicalklas. Daarbij is ze ook heel creatief. Samko heeft crossmedia voltooid op St. Lucas en zit nu in het eerste jaar van de opleiding Graphic Design aan de HKU, de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.’

Hoe kwam je bij de Stichting Kunstcentrum Weert terecht?

‘Mijn helaas veel te jong overleden vriendin en kunstenares Daniëlle Beckers droeg me voor bij de ballotagecommissie omdat ze mijn creativiteit en enthousiasme wilde stimuleren. Zo werd ik tot mijn genoegen aangenomen bij het kunstcentrum.’

Stichting Kunstcentrum Weert is een groep van 22 autonome professionele kunstenaars die hun werk aan het Weerter publiek willen laten zien. Zij doen dit in de vorm van gezamenlijke projecten, solotentoonstellingen, themaexposities, kunst-atelierroutes en uitwisselingen met andere groeperingen.

De stichting bestaat sinds 1984 en heeft kunstenaars uit allerlei geledingen en disciplines. Het Kunstcentrum wil minstens vier keer per jaar naar buiten treden met interactieve kunstzinnige activiteiten. De leden exposeren bij toerbeurt in de groepsruimte bij openluchttheater De Lichtenberg.

Exposities: Waar en wanneer kunnen we werk van jou bewonderen?

‘In april van dit jaar waren werken van mij te zien tijdens de atelierroute. Het mooie van dit jaarlijkse initiatief van de KunstINkijk is de laagdrempeligheid. Bezoekers kunnen gewoon binnenlopen en kijken hoe een kunstwerk tot stand komt. Een aanrader voor volgend jaar.

In het weekend van zaterdag 10 en zondag 11 september 2023 vindt de jaarlijkse Open Monumentendag weer plaats. Daarbij is ook werk van mij te zien. Op 5 november heb ik een eigen expositie in het Kunstcentrum. Ik nodig alle lezers van Weert Magazine uit om ook dan een kijkje te komen nemen.’ Zie ook www.jarka.one