Column: “Het huis van Thorbecke”

Door Jos Heijmans.

Op woensdag 20 maart jl. mochten we naar de stembus voor provinciebestuur oftewel Provinciale Staten, zeg maar de raad van de provincie.  Voor Limburg waren er 51 zetels beschikbaar. De gekozen statenleden kiezen daarna de ‘wethouders van de provincie’, de deputés. De opkomst was met 53% heel erg laag!

In 1850 bedacht Thorbecke, op verzoek van koning Willem II, de huidige bestuursindeling. Voor het rijk de Tweede Kamer; voor de provincie Provinciale Staten en voor de gemeente de gemeenteraad. Het huis van Thorbecke in drie etages waarvoor de inwoners zelf de leden kiezen. Tot 1970 met stemplicht daarna met stemrecht.

Sinds 1970 is de opkomst bij verkiezingen dramatisch gedaald. Recentelijk voor de provincie dus nauwelijks 53%! Bij de verkiezingen voor de gemeenteraad in 2018 kwamen we net boven de 52% en voor de Tweede Kamer tussen de 70 en 80%.  Iedereen vraagt zich af waarom mensen niet meer stemmen? Wat veroorzaakt de kloof tussen politiek en burger?

Politici hebben een slecht imago, van zakkenvullers tot: ze doen toch waar ze zelf zin in hebben, ze luisteren nooit. De traditionele partijen hebben grote moeite om leden vast te houden laat staan hun zetels. Alternatieve partijen van links tot rechts komen op en vinden een voedingsbodem bij de vertwijfelende inwoners die nog de moeite nemen om überhaupt te gaan stemmen. Thorbecke heeft zich waarschijnlijk al enkele keren vol afschuw omgedraaid in zijn graf. Wat is er toch aan de hand? Waarom staat ons democratisch stelsel zo ter discussie?

Ik denk dat het huis van Thorbecke aan een grondige renovatie toe is. Niet alleen zijn de drie etages uitgeleefd, immers ongeveer 60% van onze wetgeving wordt ondertussen in Brussel door de Europese Unie bepaald. Toch wordt een innovatie van de drie etages door de traditionele partijen, uit angst, hardnekkig tegengehouden. Uit onmacht bij gemeenten bijvoorbeeld worden allerlei samenwerkingsverbanden aangegaan. Hierdoor gaan de gemeenteraadsleden nergens meer over omdat ze bevoegdheden hebben afgegeven aan het samenwerkingsverband. Het stelsel dat bedoeld was om inwoners invloed te geven op de wijze hoe ze bestuurd willen worden, wordt door de inwoners zelf niet meer als zodanig herkend.

Een grondige verbouwing is dus noodzakelijk. Er is een heel belangrijke etage ‘bijgebouwd’: de Europese Unie. Meestal overstemt deze de andere etages. Misschien kunnen we de provincie inruilen voor de EU? Je kunt inwoners ook meer invloed geven op wie ze als burgemeester willen. Er leven tal van ideeën die eraan bijdragen dat inwoners zich herkennen in het bestuur dat ze zelf kiezen.

Het is opvallend dat vooral voormalige burgemeesters voor een direct gekozen burgemeester zijn! Een direct gekozen burgemeester, in een ander systeem, zou een stap in de richting zijn om inwoners meer te betrekken bij hun eigen democratische bestuur. Tegenstanders van een gekozen burgemeester noemen direct allerlei verschrikkelijke nadelen, nooit de voordelen. Alsof de huidige benoemingswijze alleen maar voordelen heeft. In Weert zou na de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 Geert Gabriëls burgemeester geworden zijn. Niets mis mee toch?

Jos Heijmans,
(benoemde) burgemeester Weert